Η ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ ΔΟΞΙΑΔΗ

Ανηφορίζοντας την οδό Δημοκρίτου ο μακρινός ήχος κατασκευαστικής δραστηριότητας με φέρνει σε επαφή με μια εποχή που κοντεύουμε σχεδόν να ξεχάσουμε. Εκείνες τις ανέμελες ημέρες που η οικοδομή ήταν η ατμομηχανή της «ισχυρής» ελληνικής οικονομίας. Φτάνοντας στην γνώριμη σε πολλούς Αθηναίους οδηγούς απότομη στροφή της Στρατιωτικού Συνδέσμου, λίγο πριν τον περιφερειακό του Λυκαβηττού, ο «μακρινός ήχος» γίνεται «θόρυβος» και ο θόρυβος «εικόνες».

 Πίσω από τις σκαλωσιές και τις χαρακτηριστικές πράσινες λινάτσες, το εμβληματικό Κτίριο Δοξιάδη, ένα αγαπημένο κεφάλαιο του μεταπολεμικού αθηναϊκού μοντερνισμού, ετοιμάζεται να ζήσει ξανά. Αυτή τη φορά με μια διαφορετική ιδιότητα. Ούτε τεχνικό γραφείο, ούτε χώρος εκπαίδευσης (οι περίφημες Σχολές Δοξιάδη) αλλά ως υψηλών προδιαγραφών συγκρότημα κατοικιών με τις ανάλογες ανέσεις και υπηρεσίες. Υστερα από περιπέτειες, αντεγκλήσεις, διαμαρτυρίες, το αρχιτεκτονικό γραφείο divercity και η κατασκευαστική εταιρεία J&P – ΑΒΑΞ βρίσκονται στην τελική ευθεία με στόχο να παραδώσουν τα πρώτα διαμερίσματα στους πρώτους τους ενοίκους έως το τέλος της χρονιάς.

 Για να φτάσουμε σε αυτό το σημείο το αυτό το φιλόδοξο project πέρασε από σαράντα κύματα. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το 2008 το Κτίριο Δοξιάδη αλλάζει χέρια και περνάει στην ιδιοκτησία του κ. Χρήστου Ιωάννου, γιου του γνωστού Κύπριου επιχειρηματία και συλλέκτη Δάκη Ιωάννου, και του κ. Μίλτου Καμπουρίδη (συνέταιρου της οικογένειας Ιωάννου στην εταιρεία «Κυκλάμινο») έναντι 34 εκατομμυρίων ευρώ. Οι νέοι ιδιοκτήτες αναθέτουν σε ένα από τα πιο δυναμικά ελληνικά αρχιτεκτονικά γραφεία, το Divercity (με διπλή έδρα σε Λονδίνο και Αθήνα) την μελέτη ανακατασκευής. Στην αρχή κυκλοφορούν φήμες ότι το Κτίριο Δοξιάδη θα μετατραπεί σε ξενοδοχείο, μάλλον εξαιτίας της εμπλοκής της οικογένειας Ιωάννου στις ξενοδοχειακές επιχειρήσεις. Τελικά αποσαφηνίζεται ότι στη νέα του εποχή το συγκρότημα της Στρατιωτικού Συνδέσμου θα εξελιχθεί σε μια πρότυπη οικιστική «κυψέλη» 26 αυτόνομων κατοικιών με την επωνυμία «One Athens». Οι εργασίες ξεκινούν αλλά Στα τέλη Νοεμβρίου 2009 η ΜοnuΜΕΝΤΑ ύστερα από καταγγελίες πολιτών για «γενικευμένη αλλοίωση του κτιρίου» ζητάει από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής τον χαρακτηρισμό ως διατηρητέου μνημείου του κτιρίου. Το χαρακτηρισμό ζήτησε και ο ΣΑΔΑΣ, ενώ η Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ και το ΤΕΕ έστειλαν επιστολή υπέρ της διατήρησής του στον Υπουργό Πολιτισμού. Οι εργασίες διακόπτονται και τον Απρίλιο του 2010 το θέμα του χαρακτηρισμού του Κτιρίου Δοξιάδη εισάγεται στην ημερησία διάταξη του Κεντρικού Συμβουλίο Νεωτέρων Μνημείων, του αρμόδιου γνωμοδοτικού οργάνου του Υπουργείου Πολιτισμού. Ο μελετητής Νικόλας Τραβασάρος ισχυρίζεται στην παρέμβασή του ότι τα κτίρια που συνθέτουν το συγκρότημα είχαν ήδη αλλοιωθεί και ο αρχικός σχεδιασμός δεν θα μπορούσε να διασωθεί. Υποστηρίζει ότι η νέα μελέτη σέβεται τον φέροντα οργανισμό, το αίθριο και τις κλίμακες και η μετατροπή του κτιρίου σε κατοικίες δημιουργεί ένα ζωντανό κύτταρο στην πόλη και όχι ένα μνημειακό απολίθωμα. Από την πλευρά της η MOnuMENTA αναπτύσσει τις αρχιτεκτονικές και ιστορικές ποιότητες του κτιρίου, τις καινοτομίες που «έσπαγαν» τους μέχρι τότε αδιάρθρωτους όγκους των κτιρίων γραφείων και επανεισήγαγαν το αθηναϊκό αίθριο, τον τολμηρό σχεδιασμό του, τη δημιουργία μιας όασης με τη δεξαμενή νερού, το ψηφιδωτό του Τσαρούχη, τους χρωματιστούς τοίχους στο αίθριό του. Τελικά «περνάει» η επιχειρηματολογία των μελετητών. Η θυελλώδης συζήτηση καταλήγει στην κήρυξη ως διατηρητέων μνημείων του φέροντος οργανισμού, του αιθρίου, των κλιμακοστασίων και του κάναβου στην όψη της Στρατιωτικού Συνδέσμου, όχι όμως και των όψεων ή του κελύφους παρά τη θετική εισήγηση της Διεύθυνσης Νεώτερης και Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς.

 Σήμερα, τρία χρόνια μετά, κι ενώ το πρώτο διαμέρισμα από τα συνολικά 26 είναι ήδη έτοιμο, ο κ. Νικόλας Τραβασάρος επιμένει στην επιχειρηματολογία του. Επαναλαμβάνει ότι η μελέτη αναγνωρίζει και αναδεικνύει τα ουσιώδη στοιχεία της αρχιτεκτονικής ταυτότητας του κτιρίου, όπως η οργάνωση των όγκων γύρω από το κεντρικό αίθριο, η κλιμάκωσή τους προς τον Λυκαβηττό και ο δομικός κάναβος των όψεων. Διατηρεί τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά στοιχεία που έχουν διασωθεί, όπως το δάπεδο του αιθρίου αλλά και τα κυκλικά κλιμακοστάσια. Αναφέρεται σε μνήμες μιας άλλης εποχής μέσω των εμφανών φατνωματικών οροφών και των δαπέδων ψαροκόκαλο. Επαναφέρει χωρικές ποιότητες του κτιρίου που είχαν χαθεί, όπως η διαμπερότητα των χώρων και η διττή αναφορά τους σε Ακρόπολη και Λυκαβηττό, που αποτελεί κλειδί της βιοκλιματικής συμπεριφοράς του κτιρίου. Συγκεκριμένα για τις όψεις εφαρμόζεται η αντικατάσταση του μοναδιαίου στοιχείου πλήρωσης του κάναβου, που είχε σχεδιαστεί για να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του προγράμματος ενός κτιρίου εργασίας, με τρία νέα στοιχεία που μπορούν να ανταποκριθούν στις πολύ πιο σύνθετες ανάγκες της νέας του χρήσης.

Για τον ίδιο, η διατήρηση της μνήμης δεν είναι μια μονοσήμαντη και κλειστή έννοια αλλά ένα πολύπλοκο ζήτημα που επιζητά στρατηγικές χειρισμού που να διατηρούν και να αναδεικνύουν το πνεύμα και την ουσία αυτών των κτιρίων. Με την εισαγωγή του νέου προγράμματος (κατοικία), το μοναδιαίο στοιχείο του κανάβου του κτιρίου Δοξιάδη επικαιροποιείται και μετασκευάζεται σε τρία νέα στοιχεία («pixels») διαφορετικής υλικότητας. Κάθε «pixel» παράγει χωρικές ποιότητες ανάλογα με τις απαιτήσεις των χώρων, μέσα από τη διάχυση του φωτός, την αποτύπωση της σκιάς, την αποκάλυψη ή μερική απόκρυψη θεάσεων στο λόφο του Λυκαβηττού, στην πόλη της Αθήνας και την Ακρόπολη. Στους ιδιωτικούς χώρους της κατοικίας τοποθετείται πανέλο από μάρμαρο Αλιβερίου, το ίδιο μάρμαρο που υπάρχει (και διατηρείται) στο χώρο του αιθρίου και τους κοινόχρηστους χώρους του κτιρίου. Πανέλο φωτοδιαπερατού σκυροδέματος (εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα) σε χώρους μέσης ιδιωτικότητας, όπου η κίνηση στο χώρο αποτυπώνεται μέσα από σκιές στην όψη του κτιρίου. Κρύσταλλο, σε χώρους διημέρευσης και αποκάλυψη της θέας στην πόλη.

Το συγκρότημα One Athens επιχειρεί να εισάγει μια νέα φιλοσοφία κατοίκησης στο κέντρο της πόλης, στο πρότυπο αντίστοιχων αναπτύξεων σε μεγάλα μητροπολιτικά κέντρα του κόσμου (Λονδίνο, Νέα Υόρκη, κλπ.). Οι κοινόχρηστοι χώροι βρίσκονται στο ισόγειο και περιλαμβάνουν κλειστή πισίνα με γυμναστήριο, αίθουσα συναντήσεων, αίθουσα παιχνιδιού κλπ. «Είναι χώροι που στοχεύουν στην ενίσχυση της συλλογικότητας και της κοινωνικής ζωής στο κτίριο, στα πρότυπα αντίστοιχων συγκροτημάτων κατοικιών του Μοντέρνου κινήματος», μας λέει ο κ. Νικόλας Τραβασάρος. Στο ισόγειο του κτιρίου προβλέπεται μόνιμος εκθεσιακός χώρος στη μνήμη και το έργο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη. Το αίθριο με το μαρμάρινο δάπεδο, και την επιφάνεια νερού σε ανάμνηση των πηγών του ποταμού Ηριδανού, διατηρείται μαζί με τα τέσσερα κλιμακοστασία του κτιρίου και το δομικό κάναβο, ως βασικά χαρακτηριστικά του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού. Οι 26 κατοικίες του κτιρίου ανήκουν σε διαφορετικές τυπολογίες: οροφοδιαμερίσματα, διαμερίσματα, studios, μεζονέτες και ανεξάρτητες κατοικίες ανάλογα με τη θέση τους στο κτίριο και σε μεγάλη ποικιλία σε τετραγωνικά μέτρα. Το μεγαλύτερο διαμέρισμα αριθμεί 721 τ.μ. ενώ το μικρότερο στούντιο έχει έκταση 77 τ.μ. Σε κάθε κατοικία αναλογεί μία θέση στάθμευσης και μία αποθήκη ενώ για τα penthouses και τα town houses από δύο. Ο εξοπλισμός των διαμερισμάτων περιλαμβάνει τις ηλεκτρικές συσκευές στις κουζίνες και το βασικό φωτισμό (όψεις, υγροί χώροι, διάδρομοι, είσοδος). Πέρα από τις υποδομές πολυτελείας σημειώστε τις υπηρεσίες concierge αντίστοιχες με αυτές ξενοδοχείων πέντε αστέρων που θα περιλαμβάνουν (μεταξύ άλλων) κρατήσεις σε εστιατόρια, θέατρα, αεροπορικά και ακτοπλοϊκά εισιτήρια, babysitting, personal training, φυσιοθεραπευτή, μασάζ, καθαρισμό κατοικίας και dry cleaning, αγορά τροφίμων και ποτών, υπηρεσίες catering και διοργάνωση εκδηλώσεων.

Οι εταιρείες που διαχειρίζονται το project απέφυγαν να μας δώσουν τιμές ανά κατοικία, προφανώς γιατί στις σημερινές οικονομικές συνθήκες το στοιχείο της διαπραγμάτευσης έχει αποκτήσει άλλη ισχύ. Δεν χρειάζεται να πούμε ότι τα συγκεκριμένα σπίτια, σε μια από τις πλέον προνομιακές περιοχές του κέντρου της Αθήνας, με θέα στην Ακρόπολη και στους καταπράσινους πρόποδες του λόφου του Λυκαβηττού, απευθύνονται σε μια πολύ συγκεκριμένη κατηγορία πελατών. Πάντως, 6 από τα 26 διαμερίσματα έχουν ήδη πωληθεί.

 Τα τέσσερα κτίρια που έγιναν ένα

 Ολοι (ή σχεδόν όλοι) το ξέρουμε ως «κτίριο Δοξιάδη». Ελάχιστοι γνωρίζουν την αλήθεια, δηλαδή ότι το κτίριο Δοξιάδη αποτελείται στην πραγματικότητα από τέσσερα διαφορετικά κτίρια που στις αρχές της δεκαετίας του ’70 έγιναν «ένα». Αρχισε να κατασκευάζεται το 1957 και σχεδιάστηκε από τον διεθνούς φήμης Ελληνα αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη με συνεργάτες τους Τ. Κουραβέλο και Α. Σκέπερς για να στεγάσει το Γραφείο και τις Σχολές Δοξιάδη. Η λογική σχεδιασμού του κτιρίου βασίζεται στη διαλεκτική του Δοξιάδη που αναφέρεται στις έννοιες του μετασχηματισμού, της οργανικής ένταξης του κτιρίου στο φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον και στις αρχές της βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής. Σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Νικόλα Τραβασάρο «συσσωρευμένες μνήμες από την ένδοξη εποχή που στέγαζε την έδρα του Γραφείου Δοξιάδη, ενός πραγματικά διεθνούς Ελληνικού Τεχνικού Γραφείου και τις περίφημες Σχολές Δοξιάδη διαμορφώνουν μια συμπυκνωμένη ατμόσφαιρα στο κτίριο και φορτίζουν συναισθηματικά τη συζήτηση γύρω από αυτό. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια το κτίριο δεν είχε αποφύγει τη μοίρα άλλων σημαντικών κτιρίων του Μοντέρνου – αποσυσχετισμένο από το πρόγραμμά του και «θύμα» μιας σειράς επεμβάσεων κινδύνευε να μετατραπεί σταδιακά σε νεκρό κύτταρο στο κέντρο της πόλης». Ο κ. Νικόλας Τραβασάρος εκτιμά ότι στην πραγματικότητα οι όψεις είχαν αλλοιωθεί ήδη από τη δεκαετία του ’90, στη διάρκεια μιας παλαιότερης παρέμβασης. 

* Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο «Κ» της Καθημερινής στις 7 Ιουλίου 2013.